Streszczenie: Krztusiec jest zakaźną chorobą, typową dla wieku dziecięcego. Znamiennym objawem jest napadowy, silny i bezproduktywny kaszel, pogarszający się w nocy, który może prowadzić do wymiotów, bezdechu oraz sinicy. Pod względem klinicznym diagnostyka krztuśca jest problematyczna, ponieważ u zaszczepionych dzieci, nastolatków oraz dorosłych objawy mogą być znacznie łagodniejsze i mniej charakterystyczne, a więc trudniejsze do zdiagnozowania. Wprowadzenie szczepionki pełnokomórkowej (DTwP) oraz obowiązku szczepień skutecznie zredukowało liczbę przypadków. W wielu krajach, szczepionki DTwP zawierające pełne komórki bakteryjne, ze względu na swoją reaktogenność, zostały całkowicie lub częściowo, zastąpione szczepionkami bezkomórkowymi (DTaP) zawierającymi kilka wybranych i oczyszczonych białkowych antygenów bakteryjnych. Pomimo powszechności szczepień ochronnych notuje się wzrost zachorowań na krztusiec, nie tylko wśród najbardziej wrażliwej grupy – noworodków, ale również zaszczepionych nastolatków i dorosłych. Główną przyczyną wzrostu zachorowań jest niepełna ochrona oraz słaba skuteczność szczepionki bezkomórkowej w zapobieganiu transmisji Bordetella pertussis, która jest głównym czynnikiem etiologicznym krztuśca. Nowoczesne metody badawcze pozwalają także na identyfikację innych gatunków bakterii z rodzaju Bordetella, tj. B. parapertussis oraz B. holmesii wywołujących parakrztusiec o podobnych objawach. Obecnie stosowane szczepionki nie chronią przed szczepami gatunku B. holmesii, który staje się drugim, pod względem częstości zachorowań, czynnikiem etiologicznym krztuśca. Niedoskonałość dostępnych szczepionek jest przyczyną intensywnych poszukiwań nowych antygenów szczepionkowych i adiuwantów, powtórnego zainteresowania szczepionkami pełnokomórkowymi oraz podejścia hybrydowego przy projektowaniu szczepionki bezkomórkowej opartej o pęcherzyki zewnątrzbłonowe. Największe szanse na wprowadzenie ma szczepionka BPZE1, która jest osłabionym szczepem bakterii B. pertussis i jest przeznaczona do podawania w postaci żywej szczepionki donosowej.
1. Krztusiec. 2. Rodzaj Bordetella. 2.1. Bordetella pertussis. 2.2. Bordetella parapertussis. 2.3. Bordetella bronchiseptica. 2.4. Bordetella holmesii. 2.5. Nieklasyczne Bordetellae. 3. Morfologia i diagnostyka bakterii z klastra B. bronchiseptica. 3.1. Morfologia. 3.2. Diagnostyka krztuśca. 4. Epidemiologia pałeczek Bordetellae i udział poszczególnych gatunków w wywoływaniu zakażeń u ludzi. 5. Szczepionki przeciwkrztuścowe. 5.1. Szczepionki przeciwkrztuścowe pełnokomórkowe i bezkomórkowe. 5.2. Poszukiwania nowej szczepionki przeciwkrztuścowej. 6. Podsumowanie
Abstract: Whooping cough is a contagious and typically childhood disease transmitted via droplets. Pertussis is especially dangerous for infants, but adults have become more susceptible. A pathognomonic symptom of pertussis is a severe spasmodic and unproductive cough that worsens at night and is accompanied by vomiting, apnea and cyanosis. The symptoms among vaccinated children, adolescents and adults, are milder, less characteristic, and therefore more difficult to diagnose. Whole-cell pertussis vaccine (DTwP) has been highly effective in reducing morbidity and mortality. However, in many countries DTwP vaccines, due to their reactogenicity, have been completely or partly replaced, by acellular pertussis vaccines (DTaP) that contain several purified bacterial protein antigens. In spite of the sustained high coverage of vaccinations, there is an increase of whooping cough cases in all age groups. The main cause of the increase is the lack of full protection from acellular vaccine in preventing transmission of Bordetella pertussis, which is the main etiological factor of whooping
cough. Moreover, new diagnostic methods allow to identify other Bordetella species that cause pertussis-like symptoms, i.e. B. parapertussis and B. holmesii. The currently used vaccines do not provide a cross-protection against B. holmesii that has now become the second etiological factor of pertussis. Imperfections of existing vaccines are the reason for an intense development of improved anti-pertussis vaccines. Several research directions can be distinguished, such as identifying new components, designing an acellular vaccine based on the outer membrane vesicles or the renewed interest in whole cell vaccines.
1. Whooping cough. 2. Genus Bordetella. 2.1. Bordetella pertussis. 2.2. Bordetella parapertussis. 2.3. Bordetella bronchiseptica. 2.4. Bordetella holmesii. 2.5. Non-classical Bordetellae. 3. Morphology and diagnostics of bacteria from B. bronchiseptica cluster. 3.1 Morphology. 3.2. Pertussis diagnosis. 4. Epidemiological overview and species distribution. 5. Pertussis vaccines. 5.1. Whole cell and acellular pertussis vaccines. 5.2. Search for a new pertussis vaccine. 6. Summary
